Türkiye’de Doku ve Organ Nakli Derneği’nin yaptığı istatistiksel çalışmaya göre; 2021 yılında 2.376 kişi karaciğer, 22.775 kişi böbrek, 1290 kişi kalp, 285 kişi pankreas, 157 kişi akciğer, 8 kişi böbrek-pankreas, 2 kişi kalp kapakçığı ve 1 kişi de ince bağırsak olmak üzere toplam 26.894 kişi organ nakli gerçekleştirilmesini bekliyor. Ayrıca Sağlık Bakanlığı tarafından, Türkiye’de her yıl 3-9 Kasım “Organ ve Doku Bağışı Haftası” olarak düzenlemiştir.
Türkiye’de eğitim-araştırma, üniversite ve özel hastanelerde toplam 172 organ nakli merkezi bulunmaktadır.
2021 yılına kadar
- 46.267 böbrek,
- 17.927 karaciğer,
- 1156 kalp,
- 343 kalp kapakçığı,
- 307 akciğer,
- 6 kalp-akciğer,
- 198 pankreas,
- 48 ince bağırsak
olmak üzere toplam 66.252 nakil gerçekleştirilmiştir. Fakat yıllara göre beyin ölümü %20 oranında olup, aile izinleri bu ölçüde olmamaktadır. Türkiye’de Doku ve Organ Bağış Bilgi Sistemi’nde (TODBS) toplam 607.669 gönüllü bağışçı bulunmaktadır. Organ nakli: böbrek, pankreas, karaciğer, akciğer, kalp ve ince bağırsakken; doku nakli kornea, kemik iliği, tendon, kalp kapakçığı, deri, kemik, yüz-saçlı deri ve ekstremitelerdir. Ancak donör sayısı yetersizdir. Bu yetersizlik doku uyuşmaması gibi sebeplerle son yıllarda greft ve 3D organ ve doku üretiminin yaygınlaşmasına sebep olmuştur.
Bu bağlamda dünyanın ilk kafa nakli 2015 yılında Prof. Dr. Sergio Canavero tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye’de ise, Prof. Dr. Ömer Özkan ilk yüz naklini başarıyla gerçekleştirmiştir. 3D yazıcılarla biyo-uyumlu yani ; canlı doku ve biyolojik işleve zararlı olmayan metal ve doğal, sentetik polimerler kullanılan organ basımı gerçekleştirilmiştir. İlk 3D yazıcı ile 2009’da, Novagen 3D Printing Technology ile karaciğer dokusu üretilmiştir. 3D biyoyazıcı ile kemik ve kıkırdak dokusu sıklıkla üretilmektedir. 2012 yılında foto-çapraz bağlama yöntemiyle domuz aort kapağından alınan hücrelerle, iç çapı 12-22 mm olan aort kapakçığı 21 günde üretilmiştir. Başka bir çalışmada bir insan kalbinden alınmıştir. Bununla birlikte aljinat jel yüklü kardiyomiyosit progenitör hücresi in-vitro kalp üretilmiştir. Wake Forest Regenerative Tıp Enstitüsü’nden Dr. Anthony Attala tarafından kalp ve böbrek nakli daha sonra Oxford Üniversitesi’nde 4D biyo-yazıcı ile 2 katmanlı hücre baskısı gerçekleştirilmiştir.
İnsan korneası biyomimetik olarak kolajen ve fosfolipidler donör insan korneasından lazer ile hidrojel ile üretilmiştir. Nature Biotechnology’de 2016 yılında yapılan araştırmaya göre kulak üretilmiştir. Yine 2016 yılında L’oreal Organovo adlı şirket , 3D olarak deri üretimi gerçekleştireceğini duyurmuşlardır. Plastik cerrahi hastalardan bağışlanan dokulardan cilt numuneleri toplamaktadırlar.
Sonuç olarak üretilen dokuların maliyeti düşük ve kısa sürede üretilmektedir. Haliyle ilaç denemelerinde, doku mühendisliğinde, toksikolojide ve rejeneratif tıpta kullanılmaktadır. Son olarak biyoyazıcılarda doku üretiminde karşılaşılan en büyük problem doku canlılığını koruyabilmesiydi. Canlı bir dokunun yaşamını sürdürebilmesi için dokunun besin ve oksijen iletimi ve atıkların uzaklaştırılması gerekmektedir.
Yazar: Sitem Merve Sahin
